همه سازمان های تولیدی به یک راهبرد (استراتژی) "بازار" نیاز دارند. این راهبرد معمولاً بر اساس حفظ سقف "تولید" یا حفظ سهم "بازار" معین مقرر می گردد. در یک حالت دیگر راهبرد "بازار" ممکن است بر این استوار شود که در صورت فراهم شدن فرصت مناسب سازمان بتواند نسبت به کسب سهم "بیش تر" در بازار اقدام نماید، و تولید خود را افزایش دهد. در مواقعی نیز ممکن است یک سازمان بر اساس راهبرد "بازار" خود بتواند به هنگام مواجهه با به صرفه نبودن ادامه "تولید" یک محصول خاص به وضعیت های دیگری روی آورد.
اینک یک سازمان تولیدی فرضی بنام "فلانی" که چهار نوع محصول تولید می کند را در نظر بگیرید. فرض کنید، زمان بررسی تولید این سازمان در "دی" ماه سال جاری به نام سال 1- است. در این زمان سازمان "فلانی" نسبت به تهیه برنامه پنج ساله جدید خود که از اول "فروردین" ماه سال آینده به نام سال 1 شروع می شود اقدام می کند. منحنی های تقاضاهای احتمالی مجموعه محصولات سازمان "فلانی" در یک دوره پنج ساله در شکل "منحنی های دوره عمر محصولات" زیر نشان داده شده اند. همچنانکه در این شکل ملاحظه می شود، منحنی های دوره عمر محصولات در طول پنج سال بسیار با یکدیگر متفاوت هستند.
منحنی های دوره عمر محصولات
به این مهم توجه داشته باشید که مدت زمان "حد فاصل آغاز مطالعه برای ایجاد محصول تا پایان حذف کامل آن" از فهرست تولیدات سازمان را "دوره عمر محصول" می گویند. این دوره عمر شامل چندین مرحله است. مراحل طول دوره عمر محصولات به ترتیب شامل؛ ایجاد، معرفی یا عرضه، بلوغ، کمال و زوال هستند. تقاضاهای مربوط به چهار محصول سازمان "فلانی" در "دی" ماه سال 1- پیش بینی می شوند. این پیش بینی ها همیشه به صورت ادواری مرور می شوند و به مدیریت مواد سازمان کمک می کنند "همه مواد صنعت سازمان در زمان های مورد نیاز" را به موقع تامین کند. به این ترتیب، جریان مواد صنعت ورودی پشتیبان برنامه تولید مصوب سازمان با توجه به منحنی های دوره عمر محصولات به شرح زیر در "دی" ماه سال 1- تعریف می شود:
1. محصول "الف": این محصول در مرحله کمال است. تقاضا به اوج خود رسیده است و پیش بینی می گردد شاید برای مدت یک سال همچنان ثابت باقی بماند. متعاقب این وضعیت، پیش بینی می شود تقاضای این محصول در سال 2 کمی زوال پیدا کند، و در سال بعد از آن یعنی در سال 3 زوال تقاضای محصول سرعت بیش تری به خود بگیرد.
2. محصول "دال": این محصول در مرحله بلوغ است. بر طبق پیش بینی، نرخ افزایش آرام تقاضای این محصول در سال آینده ادامه پیدا می کند تا آن که در سال 4 به قله کمال می رسد. پس از این، تقاضای این محصول بعد از سال 5 رو به زوال گذارد.
3. محصول "لام": این محصول در مرحله زوال است. پیش بینی می شود نرخ رو به زوال آرام تقاضای این محصول در طول سال آینده همچنان ادامه پیدا کند و در سال 2 به طور کلی به صفر برسد.
4. محصول "میم": این محصول در مرحله ایجاد است. این محصول مطابق برنامه ریزی صورت گرفته شده پیش بینی شده است در سال 2 به بازار عرضه شود و تقاضای آن در سال های 3، 4 و 5 به آرامی افزایش پیدا کند.
همچنان که در این مثال ملاحظه می شود "دوره های عمر این چهار محصول" بسیار با یکدیگر متفاوت هستند، و الگوهای تقاضاهای آنها نیز به میزان بسیار قابل توجهی با یکدیگر فرق دارند. همان طور که این الگوهای تقاضاها نشان می دهند، نقطه اوج تقاضای محصول "الف" ممکن است دو برابر نقطه اوج تقاضا برای محصول "میم" باشد. به این مهم نیز توجه داشته باشید که "منحنی های دوره عمر محصولات" همواره ممکن است تحت تاثیر نوسانات "کوتاه مدت" بازار نیز قرار بگیرند.
البته باید توجه داشته باشید که نوسانات فصلی در خیلی از مواقع قابل پیش بینی هستند. به عنوان مثال، هیچ تردیدی وجود ندارد که تقاضا برای مایو در ماه های فصل تابستان همواره بسیار زیاد می شود. با این حال، تغییرات اجتماعی از قبیل افزایش تعداد افراد خواهان گذراندن تعطیلات طول سال خود در محل های دارای آفتاب بیش تر، بر این نوع تقاضاهای فصلی شناخته شده محلی تاثیرات قابل ملاحظه ای می گذارند. از این رو، هم اکنون تقاضا برای مایو آن چنان که باید در طول تابستان خیلی افزایش پیدا نمی کند.
نکته مهم دیگر این که "دوره های عمر محصولات" در حال کاهش پیدا کردن هستند. به عنوان نمونه، تجهیزات الکترونیکی مثال های خوبی برای این نوع تحول صنعتی به شمار می روند. هم اکنون، سازندگان پیشرو تجهیزات الکترونیکی "مدل های" جدید خودشان را در فاصله های زمانی "بسیار کوتاه" روانه بازارها می کنند، و قطعات یدکی این نوع تجهیزات در مدت های زمانی دو یا سه سال بعد از عرضه به بازار، به سختی تهیه می شوند. در حال حاضر، افزایش فن آوری و رقابت در بازار هم بر این روند تاثیر گذاشته است و بسیاری از سازمان ها مجبور شده اند برای "ماندن" در بازار تجارت، منابع بالنسبه بیش تری را به ایجاد محصولات جدید تخصیص دهند.
دوره های عمر پیش بینی شده برای چهار محصول مذکور در فوق به عنوان بخشی از کار برنامه ریزی شرکت می باید هر ساله در ماه دی سال جاری تجدید نظر شود. این جریان پیش بینی ها هیچ گاه نمی بایست حالت ایستا پیدا کند و باید به طور منظم بازنگری گردد و همواره در دی ماه سال بعد یک برنامه جدید برای سازمان تهیه شود. در این برنامه جدید، همواره سال 1 به سال 1- و همینطور سال 2 به سال 1 و الی آخر تغییر داده می شود.
منحنی های دوره های عمر واقعی که در این برنامه جدید مشخص می شوند ممکن است با منحنی های دوره های عمر پیش بینی شده در سال قبل بسیار متفاوت باشند. به این مهم توجه داشته باشید که برای برنامه ریزی مطلوب، تحقیق کامل هر دو بازارهای مشتری و تدارک می باید همواره صورت بگیرد، و همه منابع لازم از قبیل؛ پول، مدیریت، ماشین آلات، تاسیسات و تجربه ها و تخصص های لازمه تبدیل "مواد صنعت" ورودی به "محصولات" خروجی نیز می باید به طور دائم مورد ارزیابی قرار بگیرند. در پدال 4*2 در باره "برنامه ریزی منابع ساخت" مختصری شرح می دهم.
- ۹۴/۰۴/۲۴